در دنیایی که هر آن در حال دگرگونی و تغییر است، اهمیت شهرها نیز روز به روز بیشتر و بیشتر می شود.تمرکز زدایی از دولت و سوق دادن مدیریت ها به سمت مدیریت  و دولتهای محلی، در عین حالی که نوعی دموکراسی را پایه ریزی می کند، مدیریت های محلی را هم تقویت می کند و بدین ترتیب، حکومت های محلی با تاثیر گذاری بیشتر و محدوده ای وسیع تر فعالیت می کنند.در این میان، تفاهم نامه همکاری بین شهرها ، با اهدافی در خور توجه، تنظیم و تدوین شدند که از آن میان، می توان به توسعه و تقویت مدیریت های محلی، دفاع از حقوق شهروندان در قبال اداره شهرشان، ایجاد صلح و دوستی بین شهروندان شهرهای مختلف، استفاده بهینه از منابع محیط زیست، انتقال تجربیات و علوم مدیریتی روز مابین واحدهای مدیریتی شهر، اشاره نمود.

بحث خواهرخواندگی برای اولین بار در سال 1950 و در کشور آمریکا و با هدف صلح و دوستی و ارتباطات متقابل بین شهرهای مختلف جهان مطرح شدو بین شهرهای این کشور و شهرهای دیگر ممالک، با عنوان sister city منعقد گردید.به دنبال آن وتقریبا در همان سالها، در اروپا نیز چند شهر، قرارداد خواهر خواندگی را امضا کردند.اما مقر مرکزی شهرهای خواهر خوانده، همچنان در آمریکاست.

متن کامل را به همراه تصاویر بیشتر در ادامه مطلب مطالعه نمایید ...

قرارداد خواهر خواندگی، چه از طرف وزارت کشور تکلیف شود، چه از طرف شهرداری های مربوطه، اصول و پایه هایی دارد که همان، توازن و هم سطح بودن شهرها، موقعیت و اهمیت آن در کشور متبوع،میزان جمعیت، موقعیت اقتصادی و تجاری، بافت فرهنگی و خصوصیات جغرافیایی دو شهر است که باید در یک سطح و یا حداقل به هم نزدیک باشند. چرا که ارتباطات بنا شده بر این ویژگی ها، هم ثمرات و هم عمر بیشتری خواهد داشت.

خواهر خواندگی بین شهرها، به خودی خود، زمینه هرگونه همکاری و پیوند را ایجاد میکند. به طور معمول، پروتکل امضا شده، مشخص می کند که در کدام بخش ها، پتانسیل های  همکاری و تعامل، چشمگیر تر است.

تبریز و استانبول از کشورهای ایران و ترکیه، قرارداد خواهر خواندگی را در سال 1389 شمسی(2010 میلادی) امضا کردند.اما آنچه در این میان، به عنوان مشترکات تاریخی و فرهنگی دو شهر مد نظر است، تاکنون، آن گونه که باید، به چشم نیامده است.

تبریز شهری مهم و استراتژیک در شمال غرب کشور است که از طرفی نیز، دروازه اروپا محسوب میگردد.وقایع مهم تاریخی و سیاسی تاریخ ایران، عمدتا به مرکزیت تبریز رخ داده است؛ شخصیت های بسیاری در حوزه علم و ادب و هنر از تبریز برخاسته اند که نه تنها در فضای اجتماعی شهر، که گاه حتی در کشور و جهان  هم، شناخته شده اند.

تبریز دروازه تمدن ایران به شمار می آید، چراکه تمامی اولین های فرهنگی، عمرانی و علمی- ادبی ایران، در تبریز به وقوع پیوسته است و این شهر به عنوان شهر اولین های ایران، مشهور شده است.

معماری، از دیگر ویژگی های تبریز است؛ وجود آثار تاریخی و بناهای قدیمی منحصر به فرد، نشان از وجود هنرمندان با ذوق و   استادان چیره دست در این حوزه دارد که با خلق آثاری بی نظیر، پای این شهر را به جمع شهرهایی با معماری زیبا و قابل توجه باز کرده است.

در مقابل، استانبول نیز از ویژگی های مشابه برخورداری تام دارد؛ استانبول، حلقه اتصال اروپا و آسیاست و می توان گفت پر اهمیت ترین شهر ترکیه است. روی دادهای تاریخی و سیاسی در رده های مختلف زمانی،  به این شهر هویت سیاسی بخشیده است. استانبول نیز همانند تبریز در یک برهه زمانی، پایتخت بوده و همین موقعیت، منشا ایجاد آثار معماری و بناهای زیبا در این شهر شده است.

با آغاز دوران جمهوریت در ترکیه، استانبول پایگاه روزنامه ها و جراید انقلابی بود که تاثیرات آنها در دوران انقلاب مشروطه در ایران نیز، مشهود است.

با این همه، جا دارد به اختصار، تعدادی از این مشترکات بیان گردند تا تاکیدی بر خواهر خواندگی تبریز و استانبول باشد.

پارک های تاریخی:

در تبریز و استانبول، پارک بسیار است.اما پارکهایی با سبقه تاریخی، هم در تبریزو هم در استانبول، وجود دارد که به عنوان زیباترین پارک در آن شهرها نیز معروفند.

پارک گلخانه در استانبول و پارک ایل گلی در تبریز، هر دو از پیشینه قابل توجهی برخوردارند.گلخانه، بزرگترین پارک استانبول، از دوران بیزانس به عنوان قشلاق مورد استفاده قرار می گرفت و حتی به دلیل وجود معابد و کلیساها، مکانی مقدس محسوب می گردید.

بعد از فتح استانبول و احداث کاخ های متعدد در این پارک ( اینجی لی سارای و توپ کاپی سارایی)تبدیل به یکی از مکان های ویژه حکومتی گردید.وجه تسمیه این پارک به دلیل وجود انواع گل ها و رستنی های زیبا و دل نوازی بود که در آن دوران، محدوده بزرگ پارک را زینت داده بود.

پارک گلخانه در سال 1912به روی مردم باز شد ومسیر های پیاده با درخت کاری در طرفین، زمین بازی کودکان ومکان های استراحت در آن تعبیه شده بود.مجسمه های مختلف و مسیری شیب دار به طرف تنگه بغاز( بسفر) از دیگر ویژگی های این پارک بود.

پارک گلخانه با مساحتی حدود 16 هکتار، سال ها مورد بی توجهی واقع شده بود و در وضعیتی نامناسب و اسفناک قرار داشت تا این که در سال 2003 میلادی توسط شهرداری استانبول، باز سازی شد و زیبایی خود را بازیافت.

اما ایل گلی تبریز هم در گذر تاریخ و در زیبایی کم از پارک گلخانه ندارد؛ این پارک بزرگ در دوران آق قویونلوها( قرن 14 تا 16 میلادی) در جنوب شرقی تبریز بر دامنه تپه ای احداث شد.استخر بزرگ میان آن، به مساحت 54 هزارو 675 متر مربع و عمق 12متر، در ابتدا، بزرگ ترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ های مناطق شرقی تبریزتا دروازه تهران و تپلی باغ بوده است.

صفویان در دوران حکومت خود، به زیبایی و گسترش آن همت گماشتند و با تخلیه گل ولای و نخاله موجود در استخر، دیوارهای سنگی به دور آن کشیدند.خیابان های پیرامون استخر و گل کاری های زیبا ایجاد شدو بدین ترتیب ایل گلی تبدیل به یکی از زیباترین و دل انگیزترین پارک های تبریز و ایران گردید.

عمارت کلاه فرنگی در مرکز استخر ایل گلی، اکنون به عنوان رستوران و تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما پیشتر، این بنا ساختمانی خشتی بود که در سال 1346 شمسی تخریب گشت و با همت شهرداری و استانداری وقت تبدیل به ساختمانی زیبا و مقاوم شد.

اکنون نیز با همت مدیریت شهری تبریز و اجرای طرح های کلان، ایل گلی از 7 هکتار به 28 هکتار توسعه می یابد و شهرداری در صدد است با حفظ زیبایی های این پارک تاریخی، جلوه آن را تلالوئی دیگر بخشد و آن را به یکی از زیبا ترین و بزرگترین پارک های جهان تبدیل کند.

پارک ایل گلی تبریز، بسیار حرف برای گفتن دارد؛ حتی بیشتر از گلخانه...

مساجد تاریخی:

دین اسلام در هر کشور و هر تباری، منشا آبادانی و خلق اثرهای بی بدیل هنری گشته و این، بر می گردد به ویژگی هنر پروری این دین آسمانی که زیبا می پرورد؛ چون خالقش زیباست و زیبایی را دوست می دارد.

در دو شهر استانبول و تبریز، دو مسجد وجود دارند که هر کدام به نوبه خود در میان مسلمانان از وجهه ای خاص است.مسجد سلطان احمد  دراستانبول  و مسجد کبود در تبریز.

احداث هردومسجد به دست سلسله های مشهور تاریخ ترکیه و ایران، یعنی امپراطوری عثمانی و سلسله آق قویونلو انجام گرفته است. مسجد سلطان احمد، مابین سال های 1609 تا 1616 میلادی، توسط سلطان احمد اول بنا شده و عبارت است از یک گنبد بزرگ مرکزی و گنبد های کوچک در حاشیه آن همراه با 6 مناره که به سبک معماری عثمانی ساخته شده است.در تزیینات درونی مسجد از کاشی های لاجوردی و آبی استفاده شده که به همین دلیل، در بین سیاحان و جهانگردان به مسجد لاجوردی نیز معروف است.

مسجد کبود نیز سرنوشتی مشابه دارد.این مسجد در 845شمسی(1467 میلادی) و در زمان سلطان جهانشاه و اوج اقتدار  سلسله آق قویونلو احداث شده است.سبک معماری آن به شیوه معماری آذر بایجانی است  ودرتزیین آن، از زیبا ترین و منحصر بفرد ترین طرح های کاشی کاری بهره برده شده است. همین رنگ لاجوردی و چشمنواز کاشی ها بود که وجه تسمیه این مسجد بنام مسجد کبود و در مرتبه ای فراتر، بنام فیروزه جهان اسلام قرار گرفت.

سقف مسجد کبود با نقش هایی از طلا و لاجورد منقش شده است.سر در اصلی مسجد را، کتیبه ای به خط رقاع  با کاشی کاری های معرق زینت بخشیده است.

چنان که بر می آید در محدوده مسجد کبود مجموعه ای از مدرسه ،خانقاه و کتابخانه نیز قرار داشته که ظاهرا در زلزله مخوف 1158 شمسی(1780 میلادی) به همراه مناره های بلند مسجد از بین رفته اند.

بازارهای تاریخی

یکی از مهم ترین عواملی که در خواهر خواندگی دو شهر مطرح است، جایگاه تجاری و اقتصادی آن هاست. تبریز و استانبول نیز به دلیل موقعیت خاصشان، به عنوان قطب های اقتصادی دو کشور مطرح بوده اند و همین علت، سبب به وجود آمدن مراکز تجاری معتبر در این دو شهر شده است. بازار تبریز و بازار استانبول، نمونه ای از این مراکز هستند.

بازار سنتی و سرپوشیده استانبول(کاپالی چارشی) به سال 1461 میلادی توسط سلطان محمد فاتح احداث گردید. این بازار با مساحت 45 هزارمترمربع و حدود 3600 مغازه، یکی از مهم ترین مراکز تجاری استانبول و ترکیه محسوب می شود.

در گذشته، این بازار، به عنوان خزانه و محل پس انداز ثروتمندان نیز عمل می کرد و جواهرات، اشیا قیمتی، پوست های گرانقیمت و سلاح های مرصع و جواهر نشان خود را در میان بازاریان به امانت می گذاشتند.

مجموعه بازار سرپوشیده استانبول نیز از سراها، خان ها، و راه های دسترسی متعدد تشکیل شده بود که در زلزله سال 1894 میلادی و تعمیرات پس از آن، در محدوده ای خارج از بازر قرار گرفته اند.

مرور زمان، بخشی از قسمت های اختصاصی بازار استانبول را تغییر داده و یا به کل، از بین برده است و فقط نام آن مشاغل بر روی مسیر ها مانده، مانند بازار لحاف دوزان و یا بازار فرش.

و اما بازار تبریز که در نوع خود بی نظیر ترین مرکز داد و ستد در دنیاست و با یک کیلومتر مربع وسعت، عنوان بزرگترین بازار مسقف جهان را جهان گردان مشهور و نامی همچون مارکوپولو، ابن بطوطه، اولیای چلبی، ژان شاردن و حمدالله مستوفی، رونق و شکوه بازار تبریز ستودنی است.

بخشی از این بازار که در سال 1402 میلادی وبه فرمان شاه اوزون حسن بنا شده، به طلال و جواهر اختصاص داشته و قیصریه نامیده می شده است. تیمچه ها، سرای ها، راسته ها، حیاط ها و چند مدرسه و مسجد در درون مجموعه بازار تبریز تعبیه شده اند.

از بحث ویژگی های فیزیکی بازار تبریز که بگذریم، بازار تبریز، بزرگترین و منحصربفردترین مجموعه تجاری دنیا محسوب می شود که با معماری ایرانی ساخته شده است.معماری بی نظیر آن به گونه ای است که سقف آن از طاق های آجری پوشیده شده و یکی از شاهکارهای معماری شمرده می شود.

بازار تبریز میراث معنوی و تاریخی گرانبهایی است که در سال 1389 شمسی از طرف سازمان یونسکو، به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده است. بازار تبریز هم مانند بازار استانبول، در زلزله سال 1193 هجری قمری( 1772 میلادی)تخریب و حدود سه سده پیش تعمیر و باز سازی شد.

لازم به ذکر است بازار تبریز بسیار قدیمی تر و باسابقه تر از بازاراستانبول است که آن هم نشات گرفته از واقع شدن تبریز در مسیر جاده ابریشم و موقعیت بسیار مهم تبریز در تجارت آسیا و اروپاست. این ادعا با تکیه بر اطلاعاتی است که جهانگردانی از سده چهارم هجری در دیدار خود از تبریز و بازار تبریز داده اند.

میدان های تاریخی

در تاریخ جغرافیای شهرهای مهم همیشه مکان هایی به عنوان قلب شهرها عمل می کنند که این مکان ها، عمدتا میادین مرکزی شهر هستند.

میدان تقسیم در استانبول، یکی از این میادین است.این میدان هم اکنون به عنوان یکی از مهم ترین مراکز توریستی و تجاری استانبول محسوب می شود.

این میدان در منطقه بی اوغلو واقع شده و در دوران امپراطوری عثمانی، به عنوان مرکز تقسیم آب برای محلات اطراف، ایفای وظیفه می کرده و از آن رو ( تقسیم ) نامیده شده است.میدان تقسیم، اکنون با حداقل حجم تردد روزانه روبروست و بخش اعظم آن به عنوان پیاده راه مورد استفاده قرار می گیرد.

این مکان در گذشته نه چندان دور، به میدان تبدیل شده و پیش از آن فقط یک فضای خالی بوده است.مهم ترین خیابان منتهی به این میدان، جاده استقلال است.

میدان ساعت تبریز، اصلی ترین میدان شهر و در تقاطع خیابان های امام خمینی و ارتش واقع است.این میدان در سال 1314 شمسی وبا احداث عمارت بلدیه به دستور ارفع الملک جلیلی و به خاطر وجود برج ساعت در این عمارت، میدان ساعت نام گرفت.

این میدان تا سال 1324 شمیسی چهارراه بود و پس از تبدیل به میدان شد.بافت تاریخی محدوده میدان، ساختمان های بسیاری به ثبت تاریخی رسیده اندو به همین دلیل حفظ آن یکی از اولویت های مدیریت شهری است.

به دلیل نزدیکی به بازار و دیگر مراکز تجاری، این میدان هم حال و هوای اقتصادی و توریستی پیدا کرده است.همچنین این میدان شاهد اتفاقات و حوادث مهم تاریخی نیز بوده است.

عمارت شهرداری در این میدان، نشانه تغییر مدیریت شهری از سیستم قدیمی به مدیریت شهری جدید یا همان بلدیه است و بار دیگر اولین بودن تبریز را در ذهن ها تداعی می کند.

چندی است که اقدامات بسیار مهمی در محدوده این میدان، با هدف توسعه و زیبا سازی آن توسط شهرداری در حال انجام است. تبدیل دو خیابان در حوالی میدان به پیاده راه، ایجاد ایستگاه مترو، تملک و آزاد سازی بخش فرسوده آن و تبدیل آن به فضای سبز، بخشی از این اقدامات است.

علاوه بر موارد فوق، تبریز و استانبول در زمینه های بسیاری وجه تشابه دارند؛ بازارچه های محلی، فرهنگ غذایی، پیشینه های اعتقادی و مذهبی و سبک زندگی، بین این دو شهر ارتباطی عمیق برقرار کرده است.

بین تبریز و استانبول، پلی است با پایه هایی از معنویت و تاریخ...

* شهریار نیوز