مس آذربایجان یا مس سـونگون ورزقان؟؟ (قسمت اول)

در این نوشتار قصد بر این نیست که مجتمع معدنی مس سونگون خدمت خوانندگان گرامی معرفی شود چرا که به صراحت می توان اذعان داشت که این مجتمع معدنی نه تنها در ایران بلکه در سطوح مختلف بین المللی در تراز بالای مراکز اکادمیک و صنعتی شناخته شده است و مقالات متعدد علمی منتشر شده در خصوص ذخایر ، قابلیت ، عیار و .. این معدن گواه این موضوع می باشد.  لذا از خوانندگان گرامی انتظار می­رود مطالب زیر را صرفاً پیرامون چگونگی مدیریت آن با اندیشه­های ذهنی خود تحلیل نموده و نظرات خود را در رابطه با موضوع مورد بحث  انعکاس نمایند.

مجتمع معدنی مس سونگون از لحاظ جغرافیایی در شمال غرب ایران در شهرستان ورزقان واقع شده است. این معدن با ظرفیت تولید سالانه 150 هزار تن کنسانتره حدود 40 درصد مس ایران را تولید می کند که ارزش ریالی آن بالغ بر 1200 میلیارد تومان می باشد.

این مجتمع معدنی مس تا اواخر سال 1392 از لحاظ آموزش نیروهای عملیاتی و مدیریتی برای فعالیت های معدنکاری وابسته به مجتمع معدنی مس سرچشمه کرمان بوده و این فرآیند در آزمون استخدامی اخیر نیز به خوبی قابل لمس بود.  اما در سال اخیر با اتخاذ تصمیماتی مبنی بر مستقل شدن صنایع مس شمال غرب کشور که در راس آن مجتمع معدنی مس سونگون ورزقان قرار داشت به مجتمع معدن مس آذربایجان تغییر نام داد بطوریکه با این تصمیم شاهد تغییرات گسترده ای در هرم مدیریتی آن بودیم.

حال سوال اینجاست که پیامد تغییر نام از مجتمع معدنی سونگون ورزقان به مجتمع معدن مس آذربایجان چه نتایجی در روند اداره نمودن و تخصیص منابع موجود داشته و یا خواهد داشت؟؟

متن کامل را در ادامه مطلب مطالعه نمایید ...

در اوایل بحث شاید موضوع را بتوان این گونه تفسیر نمود که صنعت مس شمال غرب کشور بصورت مستقل از مجتمع مس سرچشمه کرمان عمل خواهد نمود و از لحاظ نحوه سرمایه گذاری و همچنین سود حاصل از درآمد معدن برای ایجاد و توسعه صنایع مادر و صنایع پایین دستی در سطح شهرستان ورزقان و سایر شهرستان های هم جوار خواهد بود. این درحالی است که مجتمع معدنی مس سونگون هنوز یک معدن نوپا بوده و درآمد سالیانه حاصل از استخراج مواد معدنی، تولید کنسانتره و فروش به صورت خام جوابگوی توسعه فازهای بعدی و مخصوصاً احداث کارخانه ذوب نمی باشد و اتخاذ چنین تصمیمی در این مقطع غیرتخصصی و مطالعه نشده صورت گرفته است. چرا که دستیابی به سود اصلی معدنکاری و بازگشت سرمایه اولیه بعد از مرحله ذوب و فروش مس کاتدی بوده و تولید کنسانتره و فروش مستقیم آن (خام فروشی) صرفه اقتصادی نداشته و درآمد ظاهری کسب شده به تنهایی حتی جوابگوی سرمایه گذاری و خرید تجهیزات کارخانه ذوب را کفاف نمی کند. شواهد و مستندات تجربه شده در معادن مشابه نیز گویای این مدعا می باشد. در این مدت درآمد حاصله از این خام فروشی نیز بدون اینکه به سمت ایجاد این زیرساخت ها هدایت شود اغلب به علت عدم مدیریت کارآمد و عدم به کارگیری نیروهای متخصص به صورت مستقیم صرف پرداخت دستمزد کارکنان مجتمع اعم از کارکنان رسمی و شرکت های پیمانکاری هزینه شده و بخشی از آن نیز مستقیماً تحت عنوان سود حاصله به سهام داران مجتمع تعلق گرفته است. از مقدمه بالا می توان چنین برداشت کرد که به دلیل عدم استفاده از درآمدهای ایجاد شده از فروش مواد خام، و مهیا نبودن بسترهای لازم جهت احداث کارخانه ذوب و ... در شرایط فعلی مستقل شدن این مجتمع معدنی که نیاز به سرمایه گذاری و صرف هزینه های قابل توجه می باشد به صلاح نبوده و مانع از توسعه فازهای بعدی خواهد شد.

کسانی که با الفبای معدنکاری آشنا هستند و اگر در رابطه با فعالیت های معدنکاری در کشورهای صاحب این صنعت مطالعه ای دارند باید به این موضوع اذعان داشته باشند که صنعت معدنکاری صنعتی است که نمی توان از آن به عنوان یک صنعت پایدار نام برد اما برای ایجاد صنایع زیرساختی از قبیل احداث کارخانه کابل سازی، تولید شمش های مسی و هم چنین سرمایه گذاری در سایر صنایع مادر از پتانسیل خوبی برخوردار است. برای مثال ذخیره معدنکاری روباز مس سونگون به مدت چهل سال پیش بینی شده و بعد از اتمام فعالیت معدنکاری شاهد یک گودال مخروبه خواهیم بود که فقط محیط زیست منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. لذا با توجه به قرارگیری مجتمع معدن مس سونگون در منطقه ورزقان بایستی قسمتی از عواید و درآمد حاصل از معدنکاری در منطقه ورزقان و حومه صرف جبران خسارات محیط زیست، بازسازی معدن و همچنین پروژه های عمرانی گردد و از سوی دیگر به دلیل ناپایداری این صنعت ضرورت دارد با ایجاد صنایع پایین دستی اقداماتی در راستای ایجاد اشتغال پایدار برای چهل سال بعدی نیز صورت گیرد. با اندکی توجه می توان سوال کرد که نسل آینده شهرستان ورزقان بعد از اتمام ذخیره مجتمع معدن مس سونگون باید در چه صنعتی مشغول به فعالیت شوند؟

شواهد نشان می دهد که از ابتدای شروع به فعالیت مجتمع معدن مس سونگون هیچ نوع فعالیت سرمایه گذاری غیرمعدنی و احداث زیرساخت ها در شهرستان ورزقان صورت نگرفته است و تا قبل از تغییر نام مجتمع معدن مس سونگون به مجتمع معدن مس آذربایجان نیز شاهد تحول محسوسی در منطقه نبودیم و از دید یک ناظر بی طرف وجود مجتمع معدن مس سونگون در توسعه شهرستان ورزقان قابل لمس نبوده است. چرا که تمامی عواید و درآمد حاصله در خارج از شهرستان سرمایه گذاری و خرج شده است. ناگفته نماند که سرمایه گذاری اندک صورت گرفته توسط مجتمع معدن مس سونگون در رابطه با پروژه های عمرانی از قبیل ساخت مجتمع مسکونی در شهر ورزقان و کمک به احداث بزرگراه خواجه-ورزقان به منظور رفع نیازهای خود مجتمع به منظور حمل و نقل مواد معدنی و تجهیزات سنگین معدنکاری صورت گرفته و اولویتی از قبیل مورد توجه قرار دادن رفاه عمومی اهالی مدنظر نبوده است.

تصویب تغییر نام مجتمع معدن مس سونگون به مجتمع معدنی مس آذربایجان باید با تنظیم و تصویب پیش شرط هایی صورت می گرفت که وزنه به سمت شهرستان ورزقان سنگینی می نمود. به طور مثال باید در متن استقلال مجتمع معدن مس آذربایجان باید پیش شرط هایی از قبیل انتخاب یک فرد بومی شهرستان ورزقان در هیئت مدیره، تخصیص میزانی از اعتبار بدست آمده از فروش مواد معدنی برای شهرستان ورزقان، کمک در بازسازی معدن و بهبود شرایط محیط زیست منطقه و استخدام و بکارگیری نیروی متخصص در رده های مدیریتی اتخاذ می شد. با استانی شدن مجتمع معدن مس سونگون اختیار تخصیص بودجه و درآمد حاصل از فروش معدن از حیطه مسئولین شهرستان ورزقان خارج و بدین ترتیب شهرستان ورزقان در خوشبینانه ترین حالت سهم مساوی با سایر مسئولین استان در حوزه تصمیم گیری خواهد داشت. به عنوان الگوی بارز می توان گفت در استخدام اخیر علیرغم اینکه سهمیه خاصی برای افراد بومی شهرستان ورزقان تخصیص یافته بود اما نتایج نشان داد که در گزینش نهایی اغلب دارندگان مدرک دیپلم را از داوطلبین بومی استخدام نموده و دارندگان مدارک بالاتر از سایر شهرستانهای استان گزینش شده اند. بنابراین با استانی شدن معدن به نوعی مشاغل مدیریتی بین همه شهرستانهای استان تقسیم شده و سهمیه خاصی برای این نوع مشاغل به شهرستان ورزقان تخصیص نیافته است. ناگفته نماند که در آینده نه چندان دور بطور کلی حوزه تصمیم گیری در خصوص نحوه مدیریت معدن از افراد بومی سلب شده و تا زمان سود دهی معدن به مرکز استان واگذار خواهد شد.

در پایان این قسمت به این نکته اشاره می نمایم که عناوین و القاب انتخاب شده از قبیل مس آذربایجان یا مس سونگون ورزقان صورت قضیه بوده و تاثیری در نحوه مدیریت آینده آن نخواهد داشت. لذا نباید قضیه را بصورت صوری مورد تحلیل و توجه قرار دهیم و باید اصل ماجرا را در ماورای پرده جست و جو نمود. به نظر بنده اصلح بود در وضعیت کنونی با پشتوانه شرکت ملی صنایع مس ایران و با جذب اندوخته های مالی مجتمع معدنی مس سرچشمه کرمان نسبت به احداث کارخانه ذوب اقدامات لازم صورت می گرفت تا مجبور به هزینه مبالغ قابل توجه جهت احداث کارخانه ذوب از محل درآمدهای ناشی از فروش مواد خام معدن مس سونگون نباشیم. کما اینکه از دید مطالعات تخصصی مهندسی معدن احداث کارخانه ذوب با ظرفیت 200هزار تنی برای معدنی با توان تولید سالیانه 150هزار تن کنسانتره توجیه اقتصادی نداشته و عملاً احداث کارخانه ذوب منتفی می باشد. لذا در وضعیت کنونی وعده و وعیدهایی مبنی بر احداث زودهنگام کارخانه ذوب از سوی هر مقام مسئولی ادعای توخالی خواهد بود.

*** از خوانندگان گرامی تقاضا می شود تا در نظرخواهی مرتبط با موضوع شرکت نموده و نظرات خود را منعکس نمایند.

در این نوشتار مقدمه کوتاهی درخصوص موضوع پرداخته شد و در سلسله مطالب بعدی بصورت تخصصی ضمن استفاده از نظرات خوانندگان محترم در خدمت شما خواهیم بود.

(محمدحسین احمدی - مدرس دانشگاه و دانشجوی دکتری مهندسی معدن-دانشگاه صنعتی امیرکبیر)

 برگرفته از ◄پــژواک انـدیشه