آیا در گذشته زبان تاتی زبان اکثریت مردم آرازبار(قره داغ) بوده است؟

نقشه بدون تحریف دیزمار ارسباران و کل قره‌داغ تا زمان تبدیل اهر به فرمانداری (سال 1323)

تات یک واژه ترکی است و به معنای عناصر خارجی ساکن در سرزمین ترکان بکار می‌رفته است.اولین بار واژه تات در قرن هشتم میلادی در کتیبه‌های اورخون آمده است.اما در طول زمان معنی آن ثابت نمانده است.احمد کسروی مادها را که در سال 606 قبل از میلاد در  محدوده ضلع جنوبی رود ارس بویژه آرازبار (قره داغ) و دشت مغان ساکن شدند،به تحریف آذری نامیده است.البته قبل از مادها اورارتوها و هون‌های سفید در آذربایجان بویژه قره‌داغ و دشت مغان ساکن شده بودند.بعد از مادها نیز ترکان خزر نیز قبل از اسلام در آرازبار (قره داغ) ساکن شده بودند. از قرن سوم هجری به بعد مهاجرت اقوام و عشایر ترک تبار به آذربایجان سرعت گرفت.در قرن اول هجری  جمعیت ترک زبان‌ها در آذربایجان قابل ملاحظه بوده است.هیچ سند تاریخی وجود ندارد که نشان دهد که زبان ماد یا تات زبان همه مردم آذربایجان بوده است. روایت وهب بن منبّه که در کتاب « التیجان» ابن هشام چاپ حیدرآباد بصورت زیر آمده است :

بقیه متن را در ادامه مطلب مطالعه نمایید ...

” روزی معاویه از مشاور خود عبید بن ساریه پرسید که آذربایجان چیست؟ عبید در جواب گفت: اینجا از قدیم کشور ترکان بود.”

نظامی گنجوی هم از برخورد اسکندر مقدونی با ترکان، در شرف نامه، یکی از دو بخش اسکندر نامه سخن رانده و سروده است : 

                  زکوه‌خزر تا به دریای چین  ××× همه ترک بر ترک بینم زمین

در مقابل ، ابن حوقل زبان مردم آذربایجان را فارسی، عبدالله بن مقفع پهلوی آذربایجانی،ابن الواضح یعقوبی پهلوی آذری،حمدالله مستوفی پهلوی مغیر و گویشوران برخی شهرها از جمله سراب را ترکی نوشته‌اند. در نتیجه آنچه مسلم است این است که در این دیار زبان تاتی،ترکی و …از دیرباز وجود داشته است و هیچ کس بطور مستند نمی‌تواند بگوید که تعداد گویشوران کدام زبان بیشتر بوده است . ترک‌ها نیز مادهای آذربایجان را تات نامیده‌اند. در زمان صفویه،تات به معنی قزلباش غیر ترک از قبیل تالشی،زندیه و …بکار می‌رفت.امروزه زبان آذری،زبان تاتی،زبان پهلوی مغیر،زبان پهلوی آذری و زبان قوم ماد همگی معادل هم هستند. در حال حاضر زبان اکثریت مردم آذربایجان ترکی آذربایجانی است که به گروه زبان‌های اورال-آلتایی تعلق دارد.زبان ترکمنی و بویژه زبان ترکی استانبولی به این زبان بسیار نزدیک هستند.اما آنچه مسلم است این است که زبان مادی به سرعت در حال نابودی است.زبان تاتی (مادی) فاقد خط و کتابت بوده است و مردم ماد آثار خود را به زبان ترکی،فارسی و عربی ارائه می‌نمودند.زبان تاتی از لحاظ موسیقی و نوحه سرایی و… بسیار ضعیف بوده است.بطوریکه امروزه ، تات زبان‌های تاکستانی و ساوجی در  مراسم عزاداری به زبان ترکی نوحه سرایی می‌کنند و در جشن‌ها نیز به زبان ترکی ترانه می‌خوانند.هیچ انسان معقولی نباید انتظار داشته باشد تا زبان تاتی بتواند در کنار زبان‌ ترکی زنده بماند.در روستای 130 نفری کیرینگان در محال دیزمار ارسباران این زبان زنده مانده است چرا که شرایط طبیعی و وجود جنگل‌های انبوه دیزمار ارسباران آنها را از ارتباط با اقوام ترک مصون نگهداشته است.تا دو قرن اخیر ، مردم هرزندات که اصالتاً خود را اهالی ملک طالش در دیزمار ارسباران می‌دانند، در دامنه‌های غربی کوههای ارسباران که به دشت مرند مشرف است،در روستای صعب العبور هرزند عتیق (داش هرزن) ساکن بودند به زبان تاتی صحبت می‌کردند. اما وقتی که در طی دو قرن اخیر به سمت غرب به سوی دشت یکانات سرازیر شدند و در گلین قیه،هرزند جدید(چای هرزن)،عریان تپه(ایران دیبی)،بابره تین،زال،پیرساقی ،کراب و …ساکن شدند به سرعت زبان تاتی را فراموش کردند و در حال حاضر احدی در هرزندات شرقی و غربی قادر به تکلم به زبان تاتی نمی‌باشد.همه هرزنی‌ها بدون استثنا به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و قطعاً زبان تاتی بلد نیستند.

نویسنده : دکتر یوسف دیزماری به نقل از شهرداری ورزقان