سیمای دیروز و امروز شهر اولین‌ها

متن کامل مقاله را در ادامه مطلب همراه ما باشید

*نکته حایز اهمیت دیگر در این زمینه اینکه برخـی نویسندگان و مورخـان همچنین قدمـت شـهر تبریـز را بـه قـرون سـوم و چهــارم پیــش از میــلاد مســیح اعلام می‌کنند که این منطقه در دوره مادهـا بـه نـام «مـاد کوچـک» معـروف بـوده اسـت کـه در دوره مغـولان مرکـز حکومـت آنـان از خراسـان تـا شـام شـد و پـس از مغـولان، نیز قره‌قویونلوهـا و آق قویونلوهـا بـر ایـن منطقـه تسـلط یافتند، با این وجود بعد از آنها هم شـاه اسـماعیل اول صفـوی، تبریـز را پایتخـت ایـران اعـلام کـرد، به طوری‌ که به گفته مورخان و تاریخ‌نگاران شهر تبریز، بعـد از فتحعلـی شـاه قاجــار بــه شــهر ولیعهدنشــین‌ها تبدیــل شــد و محمدشــاه، ناصرالدیــن شــاه، مظفرالدیـن شـاه، محمدعلـی شـاه و احمدشـاه دوران ولایـت عهـدی خـود را در ایـن شـهر گذراندنـد.

تبریز شهر اولین‌ها؛ رویا یا واقعیت؟

* افزون بر این مسائل، در مجموع با نگاهی تحلیلی و بررسی گذشته جایگاه این شهر که به بخشی از آن اشاره شد، از دید متخصصان حوزه مسائل اجتماعی و جامعه‌شناسی، این شهر همچنین به نوعی مهد گسترش مدرنیته، نوگرایی و اصلاح‌طلبـی هم بـوده، به طوری که مـردمان این خطه بـا ایجاد تحولات، ابتــکارات، نوآوری‌هــا و حماســه آفرینی‌های که در حوزه های مختلف داشته‌اند، توانســتند تحــولات مهم و شــگرفی در زمینه‌هـای مختلـف فرهنگی، هنری، سیاسـی، اجتماعـی و اقتصـادی در کشـورمان بـه وجــود آورنــد.

 بنابراین از جملــه مهمتریــن این دستاوردها و نشــانه‌ها می‌توان به پیشــگامی شهروندان این شهر در عرصــه فرهنــگ، تأســیس نخســتین چاپخانــه ایران در شـهر تبریـز در سال ۱۱۹۱ هجری شمسی اشاره کرد. در واقع عبـاس میـرزا با راه‌اندازی این چاپخانــه و نصـب نخسـتین دسـتگاه چـاپ فارسـی بـا حـروف سـربی در این شـهر توانست تحول بزرگی را در تاریخ و فرهنگ سرزمین ایران پایه‌گذاری کند.

تبریز دیروز را بی خیال چه خبر از تبریز امروز

* نکته مهمتر دیگر در این زمینه اینکه با آمدن ورونق صنعت چاپ و نشر در این خطه و با پیروری از این فرهنگ؛ کتـب خارجـی نخسـتین بـار  در شهر تبریـز ترجمـه و منتشـر می‌شود همچنیـن شـهر تبریـز توانسـت مبتکر اولیـن روزنامه‌نـگاری ملـی در کشـور (روزنامه اختـر) باشـد. به باور تحلیلگران ایـن آغـاز حرکتـی بـود کـه ۱۰ سـال بعـد بـه جنبـش عدالتخواهـی و نهضـت مشـروطه انجامیـد، نهضتـی کـه در آن خطه آذربایجـان و در راس آنها شهر تبریز نقشـی برجسـته بـر عهـده داشـت.

عـلاوه بر روزنامـه اختـر، شـهر تبریـز بعدهـا جایـگاه انتشـار روزنامه‌های دیگـری نیـز شده بود که از جملـه آنها می‌توان به انتشار روزنامه‌هـای ادب، کمـال و معرفـت کـه بـه ترتیـب در سـال های۱۲۷۷، ۱۲۷۸ و ۱۲۷۹ هجری شمسی در مـدارس لقمانیـه، کمـال و معرفـت تبریـز اشاه کرد.

* از دیگر نتایج نوگرایی و روشنگری‌های مردمان این خطه می‌توان به تأسـیس نخستیـن مدرسـه بـه سـبک نویـن توسـط میـرزا حسـن رشـدیه اشاه کرد که در سال ۱۲۶۶ هجری شمی در شهر تبریز نخستین مدرسه به وجود می‌آید و حتی رشدیه مدارس دیگر هم به همین شیوه و سبک در تهـران، رشـت و انزلـی تاسیس می‌کند و از این رو به خاطر زحمات میـرزا حسـن رشـدیه در این راه، از وی به عنوان «پـدر فرهنـگ نویـن ایـران» یاد می‌کنند.

تبریز، روزگار نو

* همچنین شهر تبریز در مقایسه با سایر مناطقه کشورمان پیشگام توسعه فن و هنر سینما و عکاسی بوده، به این ترتیب تبریز در سـال ۱۲۷۹هجری شمسی تنهـا پنـج سـال پـس از آنکـه بـرادران لومیـر ایـن اختـراع شـگرف خـود را بـه جهـانیان عرضـه کردنـد، این شهر صاحـب سـینما شـد، در زمینـه عکاسی، نمایشنامه‌نویسـی و تئاتر نیز به نوعی پیشتاز بوده است.

* از سویی همچنین این منطقه به خاطر داشـتن موقعیت جغرافیایـی خاص و آگاهی و نواندیشی شهروندان این سرزمین، این خطه در تحولات سیاسی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای داشته، به طوری که در زمان نهضت مشروطه و شروع استبداد صغیر در سال ۱۲۸۷، این قیـام سـتارخان و باقرخـان در تبریـز بود که به سرانجامی رسید.

با این وجود این خطه همچنین در شــکل‌گیری، تــداوم و پیــروزی انقــلاب اســلامی ایران نیــز به نوعی تحول آفرین بوده است، به طــوری کــه قیام  ۲۹بهمــن تبریز ســال ۱۳۶۵به عنــوان یکــی از نقــاط عطــف انقــلاب اســلامی ایــران به شمار می‌رود.

* در هر صورت از نگاه گذرایی که به نقش و جایگاه شهر تبریز در گذشته داشته، رد بشویم، حال نیم نگاهی هم به دستاوردهای امروز و دهه‌های اخیر این شهر می‌پردازیم و قضاوت این مسئله را به خود مردم، مسؤولان، دست‌اندرکان این حوزه و دستگاه‌های ذی‌ربط واگذار می‌کنیم که چقدر این شهر از رسالت و جایگاهی که در گذشته داشته، فاصله گرفته است.

تبریز شهر اولین‌ها، فقط در قاب خاطره‌ها جا نگیرد

بنابراین از اولین‌های امروز شهر تبریز نیز می‌توان به انتخاب تبریز، شهر بدون گدا، راه‌اندازی اولین موزه فوتبال در ایران، پارک مینیاتوری، اولین مؤسسه خیریه غیردولتی، اولین کارت هوشمند، تاکسی‌های از من بپرس، اتوبوس‌های گردشگری، انتخاب تبریز به عنوان شهر جهانی فرش در سال ۲۰۱۶، کسب مقام اول در بخش جذب سرمایه‌‌ذاری خصوصی در سال‌های اخیر، ساخت ساختمان‌های مدرن و زیبا، برج‌سازی، انتخاب بهترین شهر برای زندگی، امن‌ترین و پاک‌ترین شهر، انتخاب تبریز، شهر بدون معتاد متجاهر، انتخاب تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ و ... اشاره کرد.
 

* افزون بر این مسائلی که شرح مختصری از دیروز و امروز شهر تبریز بیان شد، همه شهروندان این خطه و به ویژه مسؤولان، دست‌اندرکاران و دستگاه‌های ذی‌ربط در جریان باشند، شهر تبریز در گذشته و این روزها ظرفیت‌ها ‌و توانمندی‌های زیادی در حوزه‌های مختلف داشته و دارد که می‌توان با کمک همدیگر، همدلی و وحدت و به ویژه با پشتوانه دولت و همت، غیرت و سخت‌گیری خاصی که مردمان این منطقه و به خصوص از مسؤولان و مدیران این سرزمین سراغ داریم، تحقق همیشگی آرمان «تبریز، شهر اولین‌ها» دور از دسترس نبوده، چرا که تبریزی‌ها در عرصه‌های مختلف نشان دادند که همیشه و در همه حال پیشگام هستند که در این گزارش به بخشی از اینها اشاره شد.

* با تشکر از برادر بزرگوار موسی کاظم زاده