مقاله چهارم:

نگاهي تاريخي به عزاداري محرم از آل بويه تا امروز در ايران

نگاهي به سير تاريخي عزاداري در ايام محرم نشان مي‌دهد اين مراسم از فرداي روز عاشورا تا همين امروز، دوران و شيوه هاي زيادي را به خود ديده است.ايرانيان براي اولين بار در زمان حکومت آل بويه به صورت رسمي دهه اول محرم را در عزاي امام حسين(ع) قرار دادند. " اي فرزندانم به شيعيانم سلام مرا برسان و به آنان بگو پدرم غريب و دور از وطن و در راه خدا شهيد شد او را ندبه کنيد و بر او گريه و عزاداري نماييد" اين جمله اي است که بزرگ شهيد دشت کربلا در آخرين لحظات قبل از شهادت به فرزندش امام زين العابدين (ع) گفت.

دستور امام بر زمين نماند و از عصر روز عاشورا تا همين امروز، شيعيان شيفته امام حسين(ع) در سالروز شهادت او همچون عزاداراني که تازه عزيزي از دست داده باشند گريه و زاري مي کنند.

حضرت زينب(س) در کربلا، کوفه و شام، ام سلمه همسر پيامبر در مدينه، جابرابن عبدالله انصاري در کربلا و آل بويه در ري اولين کساني بودند که سنت عزاداري براي امام را در نقاط مختلف مرسوم کردند، پس از آنها عزاي حسين(ع) هر روز و هر سال پر رونق تر، فراگيرتر و حزن انگيزتر شده است.

در ادامه مطلب بقیه متن را به همراه نمونه عزاداری شاه حسين مطالعه نمایید ...

در سرزمين هاي اسلامي و به خصوص ايران اولين باري که عزاداري براي امام سوم شيعيان مرسوم شد در سالگشت حادثه عاشورا و در زمان حکومت خاندان آل بويه از خاندان اصيل ايراني و شيعي ساکن منطقه ديلمان ايران بود.

به گزارش ميراث فرهنگي، تا پيش از آن، شيعه قدرت سياسي را در دست نداشت و با به قدرت رسيدن آل بويه، شيعيان توانستند عزاداري علني داشته باشند و معزالدوله ديلمي که پايه گذار آل بويه عراق، خوزستان و کرمان بود دستور داد در روز عاشورا همه بازارها تعطيل شود و مردم در بيرون از منازل عزاداري کنند.

تاريخ نگاران معتقدند اولين دسته عزاداري که به طور رسمي در خيابان ها مرثيه خواني، مقتل خواني و عزاداري کردند مربوط به اين دوره است؛ اين نوع عزاداري تا پايان حکومت آل بويه مرسوم بود.

پس از آن، عزاداري سالروز حادثه عاشورا از حالت رسمي و عمومي به خانه ها محدود شد، تا اينکه حکومت صفويان ظهور کرد.

زماني که شاه اسماعيل به کمک قزلباش‌ها (چند قبيله بودند که ائتلاف آنها را قزلباش مي گويند) در ايران به حکومت مي رسد و دولت صفويه را تاسيس مي‌کند براي اولين بار در تبريز مذهب شيعه را مذهب رسمي دولتش اعلام مي کند، عزاداري امام حسين (ع) از همان تاريخ دوباره به عنوان يک رسم رونق خاصي مي گيرد. قزلباش ها که نيروي نظامي دولت را تشکيل مي دادند همراه با اسب ، شمشير، کتل، سنج و طبل در ايام محرم همراه مردم عزاداري مي کردند.

نمونه اين عزاداري در اطراف آذربايجان هنوز مرسوم است که به آن شاخ سين( شاه حسين) مي گويند، شاخ سين يک گونه عزاداري است که نظم خاصي دارد و افراد در کنار هم قرار مي گيرند و با نظم خاصي همراه با به دست گرفتن شمشير و با آهنگي که با نواخته شدن طبل ها ساخته مي شود و با سرودن اشعار حماسي و آهنگين مراسم را ادامه مي دهند.

بعدها که صفويه بر کل ايران مسلط مي شود و مذهب رسمي ايران شيعه مي شود کم کم گونه هاي ديگر عزاداري اضافه مي شود مانند گونه هاي شاخ سين(شاه حسين) که عزاداري حماسي است و پس از آن زنجير زني نيز اضافه شد؛ البته برخي منشا آن را از هند و پاکستان مي دانند.

اما سينه زني نيز با نظم و دسته هاي خاص در دوره صفويه رواج پيدا مي کند و دسته ها و هيات هاي عزاداري به راه مي افتند و اشعار خاصي براي عزاداران در اين دوره اضافه مي شود.

پس از صفويان در دوره هاي زنديه و قاجار نيز اين مراسم دهه محرم و عاشورا همچنان پر رونق باقي ماند به عنوان نمونه در دوره زنديه چون شخص کريم خان مقيد به آداب و رسوم مذهبي بود مراسم عزاداري برگزار مي کرد.

در دوره قاجار نيز(که علماي بزرگ نفوذ فراوان داشتند)به تقليد از شاهان گذشته اين مراسم گسترده تر شد، خصوصا در عهد ناصري دهه اول محرم، عزاداري و حرکت دسته ها در مساجد و تکايا و برگزاري مراسم ديگر به اوج خود رسيد که عامل اصلي اين امور علماي بزرگ شيعه بودند که در تهران و شهرستان ها اين آيين را همراه با اطعام و پذيرايي از عزاداران سيد الشهدا رواج دادند.

دوران قاجار اما سرآغاز بر آمدن سبک و شيوه هاي نويني در مراسم عزاداري محرم و عاشورا بود، چرا که از اين تاريخ نوع جديدي از عزاداري به نام شبيه خواني به مراسم ها اضافه شد بر اين اساس در عزاداري به برپايي مراسم به منظور بازسازي حادثه عاشورا مي پرداختند و عده اي مانند تئاترهاي امروزي نقش افراد را بازي مي کردند البته اين نوع عزاداري شعرهاي خاص خودش را داشت و اين گونه عزاداري در دوره قاجاريه و فتحعلي شاه بيش از هر زمان ديگري رواج پيدا کرد.

شبيه خواني به خصوص در زمان فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه با برپايي تکيه و ساختمان هايي که به منظور تعزيه خواني تاسيس شده بودند رسم و رسوم و شيوه خاص خودش را پيدا کرد. در سال 1248 شمسي به دستور ناصرالدين شاه قاجار، تکيه دولت با گنجايش 20 هزار تماشاگر ساخته شد.

پس از قاجاريان و با تخت نشستن رضا شاه پهلوي، دوره رکود هيات هاي عزاداري شروع شد، در اين دوره تکيه ها بسته و عزاداري ممنوع شد و اين رويکرد منجر به آن شد که گونه ديگري از عزاداري در قالب هيات هاي عزاداري خانگي رونق يابند و اين جلسات به صورت هفتگي و ماهانه برقرار شود.

در دوره پهلوي دوم محمد رضا شاه هر چه کرد نتوانست با قدرت و تاثير گذاري هيات هاي مذهبي و دهه محرم مقابله کند به گونه اي که به باور بسياري کليد انقلاب اسلامي از آن زمان زده شد. علاوه بر اين راهپيمايي ميليوني در تهران و سراسر ايران در روزهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني در سال57 به مثابه تير خلاصي بود به حکومت شاهنشاهي، که پايان آن را حتمي کرد.

پيروز شدن انقلاب همچون دميدن خون تازه اي در رگ هاي شيعيان و سنت هاي عاشورايي بود، از آن تاريخ تا کنون همه شيوه هاي مقبول و مرسوم عزاداري در نقاط مختلف ايران پياده و اجرا مي شود.

* پايگاه خبري پليس