نقش انسان در تعیین مقدرات شب قدر

آنچه در پی می آید بحثی است پیرامون اینکه انسان با یک سلسله اعمال و رفتارها می تواند سرنوشت خود را در شب قدر تعیین کند و حتی نقش اصلی را به خود وی سپرده اند تا براساس نوع عملکردش مقدرات خویش را برای یک سال در شب قدر رقم بزند.

در روایات فراوان تاکید شده که در شب قدر مقدرات انسان برای یک سال معین می شود. حال این سوال مطرح است که آیا انسان در تعیین سرنوشت خود موثر است در آن نقشی دارد یا اینکه این سرنوشت، به صورت جبری برای او رقم زده می شود؟

متن کامل در ادامه مطلب ...

1.حالات و دریافت های شخصی

کسانی که اهل دعا و راز و نیاز و اهل شب قدر هستند، نقش خویش را در شب قدر به خوبی دریافته اند. گاهی این حالات آن چنان ژرف و تاثیرگذار است که تا شب قدر آینده و بلکه تا آخر عمر، در همه افکار، اخلاق، کردار و رفتار شخص رخنه کرده و آن را در یک خط و سیر معنوی قرار می دهد. دیگرانی هم که به این حد از معنویت راه پیدا نمی کنند، به فراخور حال خود از مجالس و محافل و شب زنده داری های شب قدر بهره برداری کرده و فیض معنوی می برند. ریشه اصلی این دگرگونی ها و حالات، به خود افراد برمی گردد و اینکه تا چه حد خود را آماده بهره برداری از برکات شب قدر و فضیلت های آن کرده باشند. اگر معنویاتی که در شب قدر نصیب انسان شده و در زندگی آنها تحولی آفریده، هیچ ارتباطی با آنان نداشته باشد و تنها به خدا و فرشتگان و نویسندگان مربوط باشد که هرچه بخواهند، برای هر کس بدون ملاحظه حالاتش تقدیر کنند در این صورت مقتضای حکمت و مصلحت این است که یا به هیچ کس هیچ ندهند و یا آنچه می دهند، به همه یکسان و علی السویه بدهند، در حالی که ما می دانیم همه برکات خداوند در شب قدر برای بندگان سرازیر می گردد و با اختلاف و تفاوت به آنان داده می شود، پس نتیجه می گیریم تنها دلیل این تفاوت، کارها و اعمال و میزان تلاش خود بندگان است و بس. نتیجه اینکه یکی از راه های رسیدن به اینکه آیا افراد در مقدرات منتخب قدر، صاحب نقش هستند یا نه، این است که ببینیم چه اندازه دگرگونی در همین شب با برکت در آنان ایجاد شده است.

2.شناساندن شب قدر

خداوند تبارک و تعالی با فرستادن سوره ای خاص، شب قدر را به مردم معرفی فرموده است. در دو آیه این سوره مبارکه فرموده است: قرآن در شب قدر نازل شده و فرشتگان در آن شب فرود می آیند. سپس افزوده است: شب سلامت است. و فرموده است: عمل صالح در آن، برابر با عمل صالح در طول هزار ماه است.

فردی به امام باقر(ع) عرض کرد: مراد و مقصود از اینکه شب قدر بهتر از هزار ماه است چیست؟ حضرت فرمودند: «والعمل الصالح فیها من الصلاه و الزکاه و انواع الخیر خیر من الف شهر لیس فیها لیله القدر»(۱) کار شایسته از قبیل نماز و زکات، صدقات و انفاقات و انواع خوبی ها در آن شب، برتر از هر کار شایسته ای است که در مدت هزار ماه که شب قدر در آن نیست، انجام شود.

3.سفارش امامان دین بر احیای شب قدر حتی درحال بیماری

امام صادق (ع) به ابوبصیر می فرماید:«وصل فی کل واحده منهما مئه رکعه»؛ در هر یک از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم صد رکعت نماز بخوان «واحیهما ان استطعت الی النور»:؛ تا می توانی آن دو شب را تا سپیده صبح شب زنده داری کن «واغتسل فیهما»؛ درآن دو شب غسل کن. ابوبصیر عرض کرد اگر نتوانستم ایستاده نماز بخوانم؟ فرمودند: نشسته بخوان

اگر باز هم نتوانستم؟ خوابیده بخوان.

اگر باز هم نتوانستم؟ ایرادی ندارد که سرشب کمی بخوابی و باقی مانده شب را به هر نحوی که می توانی به عبادت بپردازی، چون درماه رمضان، درهای آسمان گشوده است، شیطان ها در زنجیرند و اعمال مومنان پذیرفته می شود.

از حدیث فوق، می توان تاثیر فراوان کارهای انسان را بر سرنوشت او ارزیابی کرد. می بینیم ابوبصیر که یک راوی زبردست و کار کشته در فن روایت است، با پیش بردن مرحله به مرحله سوال ها در صدد آن است که ژرفای شب قدر و اهمیت عمل درآن شب را به دست آورد؛ امام (ع) هم، چنان بر اهمیت عبادت در شب قدر پافشاری می فرمایند که رضایت نمی دهند بنده حتی اگر بیمار باشد، از نتیجه اعمال صالح خویش محروم گردد. نکته درخور توجهی که تاثیر انسان را مشخص می کند، جمله پایانی امام (ع) است که آن را به عنوان ریشه و علت تاکید و تشویق بر عمل صالح بیان فرموده اند؛ آنجا که فرمودند: «و تقبل اعمال المومنین»؛ اعمال مومنان درشب قدر پذیرفته می شود.(۳)

4. نتیجه بخش بودن بعضی از اعمال در شب قدر

۱ نماز: (انس بن مالک) از پیامبرگرامی(ص) روایت کرده که فرمودند: «من صلی من اول شهر رمضان الی آخره فی جماعه فقد اخذ بحظ من لیله القدر» (۶) کسی که از اول تا آخر ماه مبارک، در نماز جماعت حاضر شود، بهره ای از شب قدر نصیبش شده است.

۲ افطاری دادن با مال حلال: «ابو شی ابن حیان» از پیامبراکرم(ص) نقل کرده که فرمودند: (من فطر صائما فی شهر رمضان من کسب حلال صلت علیه الملائکه و لیالی رمضان کلها و صافحه جبرائیل (ع) لیله القدر و من صافحه جبرائیل(ع) برق قلبه و تکثر دموعه...» (۷)؛ کسی که با مالی که از راه حلال به دست آورده، روزه داری را افطار دهد، در تمام شب های رمضان فرشتگان بر او درود فرستند و جبرئیل در شب قدر با وی مصاحفه کند، نشانه مصافحه جبرئیل آن است که دل مصافحه شونده نرم و اشکش جاری می شود.

۳ صدقه: درباره امام زین العابدین(ع) آمده است: کان اذا دخل شهر رمضان تصدق فی کل یوم بدر هم فیقول: لعلی اصیب لیله القدر(۸)؛ در هر روز ماه مبارک یک درهم صدقه می دادند، آنگاه می فرمودند: شاید با این کار، شب قدر را دریابم و از آن بهره گیرم.

عبدالله بن مسعود روایت می کند که شبی رسول خدا(ص) از نماز عشا فارغ شد، مردی از میان صفوف برخاست و گفت: ای مهاجران و انصار، مردی غریبم و بر هیچ چیز قدرت ندارم. مرا طعامی دهید. رسول خداگفت: ای فقیر، ذکر غریب مکن که دل مرا اندوهگین ساختی. بعد از آن فرمودند: غریبان چهار قسمند:

۱ مسجدی که در میان قومی باشد که در آنجا نروند و نماز نخوانند.

۲ قرآنی که در خانه ای باشد و مردم آن خانه از آن تلاوت نکنند.

۳ عالمی که در میان جماعتی باشد و ایشان تفقد وی نکنند و از او مسایل دینی سؤال نکنند.

نتیجه گیری:

در ایام سال، روزها و ماه های وجود دارند که از قداست و ارزش والایی برخوردارند که شاخص ترین آنها شب قدر است. شبی که ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فرد دارد. همچون:

1 _ همه امور به مدت یک سال در آن شب، تعیین می گردد.

2 _ قرآن، یگانه معجزه جاوید پیامبر اعظم(ص) در آن شب نازل شده است.

3 _ از هزار ماه برتر است.

4 _ فرشتگان برای تقدیر امور، در آن شب نازل می شوند.

علی رغم اینکه شب قدر از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار است، اما در هاله ای از ابهام قرار دارد و معلوم نیست که کدام شب، شب قدر است. اما بیشتر روایات بر این مطلب تاکید دارند که شب قدر، شب بیست و یکم یا بیست و سوم ماه مبارک رمضان است.